1-تعريف طرح
طرح مجموعهاي از عمليات و خدمات مشخص است كه با هزينه معين در يك دوره براي نيل به يك هدف انجام ميشود.
براساس اين تعريف «طرح»داراي عوامل و عناصرمتعدد ميباشد كه عبارتند از:
1- طرح مجموعهاي از عمليات و خدمات مشخص است. مثلا طرح احداث كارخانه راه آهن و …
2- طرح در يك دوره زماني معين اجرا ميگردد. زمان شروع و پايان كار بايد به طور واضح و مشخص تعيين گردد. زمان اجراي طرح بسته به كوچكي، بزرگي،پيچيدگي يا سهولت عمليات، محل اجرا و عوامل فرعي و تأسيسات جنبي آن تغيير ميكند. به طوري كه زمان اجراي برخي طرحها در طي مراحل مختلف و چندين سال ممكن است طول بكشد.
3- طرح به منظور نيل به هدف يا هدفهاي معين اجرا ميگردد. هدف از اجراي يك طرح بايد از قبل تعيين شده باشد. به اين علت كه طرحها در چارچوب برنامههاي توسعه تعريف ميگردند، اهداف طرحها نيز بايد در راستاي اهداف برنامهها تدوين گردد.
4- طرح با هزينه معين اجرا ميگردد. هزينه اجراي طرح در مراحل اول سنجيده ميشود و كليه عوامل و مراحل عمليات و خدمات موضوع طرح را در بر ميگيرد. هزينه طرح معياري براي تشخيص اقتصادي بودن و مقايسه طرحهاي مختلف با يكديگر و عامل اصلي در ارزيابي طرح است.
2- انواع طرح
طرحها با اهداف متفاوتي همچون اهداف اقتصادي،اجتماعي، فرهنگي و … تعريف ميگردند و داراي ابعاد و آثار متفاوتي همچون آثار اقتصادي، اجتماعي،فني و … ميباشد. از اين رو طرحها از ديدگاههاي مختلف به صورت مختلف طبقه بندي ميگردد.
2-1- تقسيم بندي طرح بر مبناي اثرات ناشي از اجراي طرحها
در اين تقسيمبندي طرحها براساس بخشهاي مهم فعاليتهاي اقتصادي طبقه بندي ميشوند و بدين لحاظ ممكن است طرحها جنبه زير بنايي، توليدي، اجتماعي يا رفاهي داشته باشند.
الف) طرحهاي توليدي، آنگونه از طرحهايي است كه ايجاد يا توسعه ظرفيت واحدهاي توليدي يا نوسازي و افزايش كارايي واحدهاي توليدي موجود را سبب ميگردند.
ب) طرحهاي زير بنايي؛ طرحهاي زير بنايي امكانات لازم را براي توسعه فعاليتهاي توليدي افزايش فرآوردههاي صنعتي و كشاورزي فراهم ميكند طرحهاي زير بنايي در توسعه ظرفيت واحدهاي توليدي، عرضه كالاها و فرآوردهها و بالاخره كاهش هزينه توليد كالاها و خدمات به طور غير مستقيم اثر ميگذارند بدون آنكه خود كالا با فرآورده مشخص را عرضه كنند.
ج) طرحهاي اجتماعي و رفاهي در بهبود وضع زندگي و برخورداري افراد جامعه از يك زندگي مرفهتر و ترقي سطح زندگي و فرهنگ مردم و تأمين امكانات لازم براي رشد اقتصادي كشور مؤثر ميباشد. طرحهاي اجتماعي همچون طرحهاي زير بنايي در توليد كالاها و فراوردههاي صنعتي و كشاورزي نقشي ندارند ولي بدون توجه به اينگونه امكانات رشد اقتصادي و صنعتي كشور فراهم نميشود. طرحهاي اجتماعي اگر چه تأثيرات انتفاعي ندارند ولي نميتوان گفت كه سودده نميباشند.
2-2- تقسيم بندي طرحها بر مبناي سوددهي
منظور از سوددهي طرح آن است كه آيا اجراي طرح علاوه بر هزينههاي اجرا و بهرهبرداري ميتواند سرمايه به كار رفته را برگشت دهد و سودي نيز عايد سرمايه گذار سازد. در قانون برنامه و بودجه طرحها به سه نوع مطالعاتي، انتفاعي و غير انتفاعي تقسيم گرديدهاند:
1- طرح انتفاعي؛ طرحي است كه در مدت معقولي پس از شروع بهره برداري علاوه بر تأمين هزينههاي جاري و استهلاك، سود متناسبي را نيز عايد سرمايهگذار ميكند.
2- طرح مطالعاتي طرحي است كه نتايج حاصل از آنها منجر به تصميم گيري كلي در مورد برنامهها و شناخت طرحها و مديريت آنها ميشود يا دستاوردهاي علمي نظير معيارها و استانداردهاي فني يا اطلاعات پايه را نتيجه ميدهد.
3- طرح غير انتفاعي؛ طرحي است كه براي انجام برنامههاي رفاه اجتماعي و عمليات زير بنايي و يا احداث ساختمان و تأسيسات جهت تسهيل وظايف دولت اجرا ميگردد و هدف از اجراي اينگونه طرحها تحصيل سود نميباشد.
3- مراحل تهيه و اجراي طرح
براي هر طرح از هنگام شناسايي تا پايان اجرا مراحل زير را ميتوان بر شمرد:
1- بررسي و شناسايي طرح: در تهيه و اجراي هر طرح اولين اقدام بررسي موضوع و تعيين هدف طرح است. هدف طرح بايد در راستاي برنامهها باشد.
2- تهيه و تنظيم طرح: در صورت قابل قبول بودن اهداف طرح، به تهيه و تنظيم طرح پرداخت و مطالعات اساسي پيرامون كليه جنبههاي مطالعاتي و اجرايي طرح به عمل ميآيد. در اين مرحله بررسيهاي اساسي درباره هدف طرح، امكانات اجرايي و نحوه اجرا و بهرهبرداري از طرح به عمل ميآيد و براساس اين مطالعات گزارش توجيهي طرح تهيه ميگردد. در گزارش توجيهي طرح موارد زير بايد مدنظر قرار گيرند:
- طرح و شناسايي موضوع و هدفهاي طرح
- تعيين اجراي كار (متدولوژي اجراي طرح)
- بررسي امكانات مختلف و سرمايهگذاري براي تأمين سرمايه
- نظارت بر اجراي طرح
- بهرهبرداري و آموزش كاركنان براي دوره بهرهبرداري
تهيه و تنظيم طرح از آن جهت كه مستلزم بررسي و مطالعه و صرف كار و منابع ميباشد بايد توسط افراد و مؤسساتي صورت گيرد كه با موضوع طرح ارتباط داشته باشند و علاقمند به سرمايهگذاري باشند و يا صلاحيت سرمايهگذاري و اجراي طرح را دارند.
3- ارزشيابي طرح: در تهيه و تنظيم طرح بايد سازمان ارزشيابي كننده و روش ارزشيابي طرح مدنظر قرار گيرد. ارزشيابي طرح به طور كلي تنظيم يك تصوير دقيق از عوامل مختلف فني، مالي، اقتصادي و اداري و … است كه بر مبناي اين تصوير فوايد اقتصادي و اجتماعي حاصل از اجراي طرح اندازهگيري ميگردد.
4- تنظيم برنامه مالي و اجرايي: اجراي طرح به منابع مختلف مالي، نيروي انساني، زير بنايي و ساير منابع نياز دارد كه در مرحله تهيه و تنظيم طرح بايد مدنظر قرار گيرد.
5- اجراي طرح: نتيجه مطالعات و بررسيها و ارزشيابي طرح در مرحله اجرائي به فعل در ميآيد. اجراي طرح برحسب مورد ممكن است تا چند سال به طول بيانجامد و احتمال دارد در اين مدت مسائل جديدي مطرح شود كه در مراحل قبلي به آن توجه نشده بود يا ناشي از تغييرات جامعه باشد. مجري طرح بايد قادر باشد تأثير عوامل جديد را به بهترين وضع شناخته و ارزيابي كند و در صورت لزوم تغييراتي را در نحوه اجراي طرح پديد آورد به طوري كه بهترين نتايج از اجراي طرح حاصل گردد.
4- عوامل درگير در اجراي طرح
در ادامه لازم است كليه عوامل درگير در طرح را تعريف كنيم:
- گروه اجرايي طرح: انجام تمام يا قسمتي از كارهاي مختلف گاه توسط دستگاه اجرايي و زير نظر مسئولين اجرايي طرح صورت ميگيرد و دستگاه اجرايي كارگران و تكنسينهاي مختلف را استخدام ميكند و به كار ميگمارد و گاه توسط پيمانكار صورت ميگيرد.
- گروه نظارت طرح: گروه ديگري از عوامل اجرايي طرح نظارت بر حسن اجراي كارها و انطباق كارها را با نقشه تفصيلي بر عهده دارند. اين وظيفه در مواردي توسط نمايندگان دستگاه اجرايي و گاهي توسط مهندسين مشاور صورت ميگيرد.
- گروه اداري طرح: به گروهي كه امور اداري و مالي طرح را بر عهده ندارد و به عبارت ديگر نيروهاي ستادي طرح محسوب ميشوند، گفته ميشود.
- پروژه: پروژه مجموعه عمليات، خدمات طراحي و ساخت تمامي يا قسمتي از يك طرح عمراني است كه به صورت واحدي منتقل يا قابل بهرهبرداري از آن طرح تفكيك ميگردد و از نظر «ساخت» در قالب يك يا چند قرارداد به مرحله اجرا گذاشته ميشود.
- دستگاه اجرايي: هر سازمان اعم از اداره كل، وزارتخانه و يا سازمان كه اعتباراتي را از طريق بودجه كل كشور براي اجراي طرحهاي عمراني در بافت و مسئوليت اجراي آن را بر عهده دارد «دستگاه اجرايي» ناميده ميشود.
- كارفرما:[1] كارفرما شخص حقوقي است كه يك سوي امضاء كننده پيمان است و عمليات موضوع پيمان را براساس اسناد و مدارك پيمان، به پيمانكار واگذار كرده است. نمايندگان و جانشينهاي قانوني، كارفرما در حكم كارفرما ميباشند.
- پيمانكار:[2] پيمانكار شخص حقوقي يا حقيقي است كه سوي ديگر امضاء كننده پيمان است و اجراي عمليات موضوع پيمان را براساس اسناد و مدارك پيمان، به عهده گرفته است. نمايندگان و جانشينهاي قانوني پيمانكار، در حكم پيمانكار ميباشند.
- مهندسين مشاور:[3] مجموعه حقيقي و يا حقوقي كه كار مطالعه،طراحي و نظارت يك طرح و يا پروژه عمراني را با عقد قرارداد از طرف دستگاه اجرايي به عهده ميگيرد.
- مجري طرح : منظور از مجري طرح مقامي است دولتي كه با حكم وزير يا بالاترين مقام دستگاه اجرايي منصوب و عهده دار وظايف دستگاه اجرايي، در محدوده طرحهايي كه اجراي آنها به وي محول گرديده اسـت، مـيباشد.
- مدير طرح : مدير طرح، شخص حقوقي است كه به منظور مديريت اجراي كار، در چارچوب اختيارات تعيين شده در اسناد و مدارك پيمان از سوي كارفرما به پيمانكار معرفي ميشود.
- مدير پروژه : منظور از مدير پروژه كارشناسي است كه از طرف مجري منصوب و عهده دار بازديدهاي مرتب از پروژه تهيه گزارشهاي مورد نياز مجري طرح و همچنين نظارت فني بر اجراي كار ميباشد.
- مديريت:[4] مديريت (به معني يكي از عوامل پنج گانه در مرحله ساخت) شخصي حقيقي يا حقوقي است كه با قبول مسئوليت در برابر مجري طرح يا دستگاه اجرايي يا نماينده كارفرما، مستقيما مسئوليت برنامه ريزي فعاليتها و هماهنگي بين ساير عوامل ساخت و اعمال مديريت فني، مالي و اداري مرحله ساخت را بر عهده ميگيرد.
- پيمانكار عمومي:[5] پيمانكاري است كه براي ساخت پروژه با كارفرما قرارداد ميبندد و مسئوليت كامل اتمام و تكميل كار را بر عهده ميگيرد. در عين حال اين اختيار را دارد كه اجراي قسمتهايي از پروژه را به پيمانكاران جزء تفويض كند. پيمانكار عمومي مسئوليت اجرا، سرپرستي و هماهنگي كل بخشهاي اجرايي را بر عهده دارد. بسياري از پيمانكاران عمومي اجازه انجام كارهاي تخصصي را ندارند و بايد پيمانكاران متخصص را براي چنين كارهايي مانند برق كاري و لوله كشي و … استخدام نمايد.
- پيمانكار جزء:[6] يك پيمانكار عمومي يا پيمانكار با تخصص خاص كه براي يك پيمانكار عمومي ديگر كار ميكند پيمانكاري در رشته و تخصص خاص ميباشد كه براي يك پيمانكار عمومي كار ميكند.
- دستگاه نظارت : فرد يا گروه حقيقي كه از طرف كارفرما براي نظارت بر حسن اجراي عمليات انتخاب و به پيمانكار معرفي ميگردد، به دستگاه نظارت معروف است. عمل نظارت معمولا در دو بخش مستقيم يا كارگاهي و نظارت مالي انجام ميشود.
- مهندس ناظر: مهندس ناظر كه نماينده مهندس مشاور در پروژه است وظيفه دارد كه با توجه به اسناد و مدارك پيمان در اجراي كار،نظارت و مراقبت دقيق به عمل آورده و مصالح و تجهيزات را كه بايد، به مصرف برسد.
[1] – Employer
[2] – Contractor
[3] – Consultant Engineers
[4] – Management
[5] – General Contractor
[6] – Sub Contractor
برچسب ها: اثرات ناشی از اجرای طرح • انواع طرح • عوامل طرح • مديريت طرح • مراحل اجرای طرح